یادداشت ویژه به مناسبت گرامیداشت روز جهانی محیط زیست

دكتر نغمه مبرقعی، عضو هیأت علمی پژوهشکده علوم محیطی، به مناسبت روز جهانی محیط‌زیست  یادداشتی به شرح زیر منتشر کرده است که در ادامه می خوانید:

بسمه تعالی

گرامیداشت روز جهانی محیط زیست

پنجم ماه ژوئن معادل با شانزدهم خرداد ماه هرسال از سوی سازمان ملل با عنوان روز جهانی محیط زیست نام گذاری شده است. نام گذاری این روز همزمان با آغاز  کنفرانس سران در سال  1972میلادی است، زمانی که برای اولین بار سازمان ملل متحد کنفرانسی را با حضور جمع کثیری  از سران کشورهای مختلف جهان با موضوع انسان و محیط زیست و با هدف افزایش آگاهی در زمینه لزوم حفظ محیط‌زیست در استکهلم سوئد برگزار کرد. هرچند خروجی این کنفرانس بیانیه‌ای غیرالزام آور داشت اما نقطه عطفی در حقوق بین‌الملل محیط‌زیست و اقدامی جهانی برای حفاظت از آن به شمار می آید و از مهمترین دستاوردهای آن می توان به همترازی حق برخورداری انسان از محیط زیست سالم،  با حقوق بشر  یاد کرد. همزمان با برپایی این کنفرانس، مجمع عمومی سازمان ملل قطعنامه‌ای را به منظور تشکیل "برنامه محیط‌زیست سازمان ملل متحد" (UNEP) به تصویب رسانید و اکنون با گذشت 52 سال از آن تاریخ، هر ساله در سراسر جهان مراسم ویژه‌ای به مناسبت بزرگداشت این روز و با هدف جلب توجه عمومی به معضلات محیط زیستی برگزار می گردد. معضلاتی که زندگی و رفاه جمع کثیری از  مردم را تحت تاثیر قرار می دهد.همچنین هر سالانه  در این روز، موضوعی که بیش از سایر موارد محیط زیست را متاثر ساخته است، به عنوان موضوع سال انتخاب و معرفی می‌شود.  تشدید پدیده های خشکسالی و بیابان زایی در سالهای اخیر  و  نیاز مبرم به بازسازی و احیای زمینهای تخریب یافته موجب گردید که سال جاری با عنوان "احیای زمین، کنترل بیابان زایی و مقاوم سازی در برابر خشکسالی" نامگذاری گردد. پژوهشها حاکی از آن است که تخریب40  درصد از زمین های جهان علاوه بر متاثر ساختن نیمی از ساکنین کره زمین، حدود نیمی از تولید ناخالص داخلی جهانی (44 تریلیون دلار) را نیز به مخاطره انداخته است. از سوی دیگر از سال 2000، فراوانی و طول مدت خشکسالی 29 درصد افزایش یافته است و اگر اقدام جدی برای مهار آن صورت نگیرد، می تواند تا سال 2050 بیش از 75 درصد از جمعیت جهان را متاثر سازد. در واقع احیای زمین یکی از مهمترین اهداف دهه ای است که  سازمان ملل در فاصله سالهای  2021 تا 2030، آنرا با نام دهه  "احیای اکوسیستم" نامیده است و خواستار حفاظت و احیای اکوسیستم ها در سراسر جهان به منظور دستیابی به اهداف توسعه پایدار است. 
بررسی ها نشان می دهد نابودی میلیاردها هکتار زمین در سطح جهان بیش از همه جوامع روستایی، کشاورزان، خرده مالکان و اقشار  فقیر  را تحت تاثیر قرار می دهد و موجب تقلیل سطح رفاه آنان می گردد.  در مقابل احیای زمین می تواند موج خزنده تخریب زمین، خشکسالی و بیابان زایی را معکوس نموده و منجر به افزایش خدمات اکوسیستمی و ارتقای رفاه انسانی شود. نکته قابل توجه آنکه هر واحد سرمایه گذاری در بازسازی سرزمین می تواند تا 30 برابر  بازدهی خدمات اکوسیستمی را به همراه داشته باشد. بازسازی که نه تنها تقویت معیشت ساکنین، کاهش فقر، سازگاری با تغییر اقلیم و  ارتقای ذخیره کربن را به همراه خواهد داشت،  بلکه احیای تنها 15 درصد از زمین تخریب یافته  می تواند تا 60 درصد از انقراض گونه های مورد انتظار نیز جلوگیری کند.  متاسفانه در سالهای اخیر تشدید پدیده تغییر اقلیم ناشی از دخالتهای بی رویه انسان در سرزمین، موجب  بروز پدیده های حدی فراوانی گردیده است که از آن جمله می توان به  شکسته شدن رکورد دما در سال گذشته و فراوانی وقوع بلایای طبیعی همچون طوفان، سیل و خشکسالی یاد کرد. 
خوشبختانه توجه به محیط زیست و لزوم حفاظت از آن در سالهای اخیر در ایران نیز رو به فزونی نهاده است. قرار داشتن ایران در کمربند خشک جهان، برخورداری از میانگین بارشی معادل یک سوم متوسط جهانی و تبخیر سه برابری در مقایسه با متوسط تبخیر جهان، لزوم توجه هر چه بیشتر به محدودیتهای موجود و تبعیت از قابلیتهای طبیعی سرزمین در فرایند توسعه را آشکار می سازد. برخورداری ایران از عرصه های بیابانی وسیع و روند شتابان بیابان زایی در کشور از یکسو و آسیب‌پذیری بالای کشور در برابر تغییرات اقلیمی مهمترین دلایل برای ضرورت توجه به شعار امسال روز جهانی محیط زیست با عنوان "  احیای زمین، کنترل بیابان زایی و مقاوم سازی در برابر خشکسالی" است. بی شک احیای زمین از طریق توسعه پوشش گیاهی، حفاظت از زیستگاههای طبیعی و احیای تالابها و دریاچه ها می تواند ضمن ممانعت از توسعه مناطق بیابانی، به ارتقای توان تاب آوری در برابر خشکسالی کمک کند. 
شایسته است در پایان از  توجه رئیس جمهور فقید کشورمان شهید آیت‌الله رییسی، به حفاظت از محیط‌زیست قدردانی نمایم. اعتقاد به  نظرات کارشناسی و تاکید شان بر ضرورت توجه به پتانسیلهای طبیعی در فرایند توسعه،  حاکی از باور  ایشان به حفظ محیط زیست داشت.  جمله معروف ایشان با عنوان" توسعه فرع بر محیط زیست است" نشان از توجه  ایشان به جایگاه محیط زیست  به عنوان بستر و ضرورت انکار ناپذیر  در تحقق توسعه متوازن داشت. یادشان گرامی و راهشان پر رهرو باد.